by PESEL – jedenaście cyfr, które nas identyfikują. Najczęściej raz nadane, zostają z nami już na zawsze – choć są sytuacje, w których bywa inaczej. W jakim celu nadaje się ten ważny numer, czym jest Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności i czemu służą generatory PESEL?
Czym jest PESEL i po co się go stosuje?
Słowo PESEL ma dwa znaczenia. W potocznym i najbardziej ogólnym rozumieniu, jest to numer ewidencyjny, który pozwala na identyfikację osoby, do której jest przypisany. Składa się zawsze z jedenastu znaków, które oznaczają kolejno: rok, miesiąc i dzień urodzenia, liczbę porządkową, oznaczenie płci oraz cyfrę kontrolną. Słowo PESEL oznacza także centralny zbiór danych, w którym gromadzone są informacje dotyczące tożsamości oraz statusu administracyjno-prawnego Polaków i cudzoziemców, zamieszkujących Polskę. Rozwinięcie tego skrótu brzmi: Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności. W systemie tym zawarte są informacje o miejscu urodzenia, krajach, w których zameldowana była dana osoba, jej stanie cywilnym oraz numerach innych dokumentów, jakimi się posługuje.
Osoby urodzone po 1999 r. mają inny system oznaczania miesiąca, w którym się urodziły. W celu odróżnienia i uniknięcia sytuacji powtórzenia takich samych numerów u dwóch różnych osób, wprowadzono różne sposoby oznaczania miesiąca w zależności od stulecia, w którym urodził się dany człowiek. Np. osoby urodzone w styczniu między 1900 – 1999 r., w miejscu oznaczenia miesiąca mają cyfry ,,01″. Z kolei ci, którzy urodzili się lub urodzą w styczniu między 2000 – 2099 r., miesiąc swojego urodzenia będą mieli zapisany jako ,,21″.
PESEL – kto i kiedy może go otrzymać?
Nadanie numeru PESEL jest możliwe na dwa sposoby. Może mieć ono miejsce z tzw. urzędu, czyli w sposób automatyczny, jak i na wniosek indywidualny konkretnej osoby.
Nadanie z urzędu najczęściej jest wykonywane podczas sporządzania aktu urodzenia dziecka, przez polski urząd stanu cywilnego. Dotyczy to dzieci obywateli polskich i cudzoziemców, którzy zamieszkują i urodzili się na terenie Polski oraz których dane znajdują się w rejestrze PESEL. Automatyczne nadanie tego numeru może mieć miejsce także w innych sytuacjach, np. w wypadku ludzi, którzy mieszkają poza granicami Polski i starają się o polski dokument tożsamości. Podobnie jest w sytuacji osób z prawem stałego pobytu i statusem uchodźcy. Numer PESEL na wniosek nadaje minister właściwy do spraw informatyzacji. W ten sposób PESEL mogą otrzymać np. cudzoziemcy, którzy nie mają możliwości zameldowania się w Polsce i automatycznego otrzymania numeru PESEL.
Zanim powstał rejestr PESEL
Pomysł stworzenia komputerowego rejestru obywateli pojawił się już w czasach PRL-u. Pod koniec lat 60 powstał tzw. system ,,Magister”. Był to projekt ówczesnych władz, które zdecydowały się spisać wszystkie osoby z wykształceniem wyższym. Miało to służyć większej kontroli osób, które uważano za najbardziej zdolne do działalności opozycyjnej względem ówczesnej władzy. Zdecydowano się na początkowe spisanie tylko określonej grupy ludzi także dlatego, że na tamten czas nadal istniały bariery technologiczne i prościej było objąć spisem tylko jedną, określoną grupę osób. ,,Magister” służył więc inwigilacji obywateli i nie był, tak jak dzisiaj, zwykłym rejestrem informacyjnym, działającym w ramach demokratycznego państwa. W połączeniu z innymi bazami danych, służył pozyskiwaniu tzw. danych wrażliwych. Systemem tym dopiero z czasem postanowiono objąć wszystkich obywateli.
Baza PESEL dziś – czy jest bezpieczna?
Baza PESEL spełnia wszelkie standardy bezpieczeństwa i pracuje w wydzielonej sieci, do której nie mają dostępu żadne komputery podłączone do internetu. Pobrane dane są używane więc tylko i wyłącznie z ich pierwotnym przeznaczeniem. Nigdy nie doszło do wycieku zebranych w rejestrze danych. Za bazę jest odpowiedzialne Ministerstwo Cyfryzacji i to ono odpowiada także za jej bezpieczeństwo. Nie mają do niej oczywiście dostępu osoby trzecie, taka możliwość przysługuje tylko i wyłącznie podmiotom uprawnionym. Kim one są? To m.in. organy administracji publicznej, Policja, sądy, Służba Celna, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, organy wyborcze, organy kontroli skarbowej, czy prokuratura. Należy też pamiętać, że każdy obywatel ma prawo nieodpłatnego sprawdzenia dwa razy do roku, jakie jego dane znajdują się w rejestrze. Może również uzyskać informację o tym, czy inne instytucje ubiegały się o jego dane oraz w jakim celu to robiły. W jaki sposób można to zrobić? Osoby, które mają Profil Zaufany, mają możliwość wysłania podpisanego wniosku elektronicznego do Ministerstwa Cyfryzacji. Jest także możliwość wysłania wniosku tradycyjną drogą pocztową, na adres Departamentu Ewidencji Państwowych w Warszawie.
Generator PESEL – co to takiego?
W skrócie, generator PESEL to internetowy algorytm, który służy do wytworzenia sztucznego numeru PESEL do celów testowych. Numer ten, tak jak prawdziwy PESEL, zawiera ciąg jedenastu znaków rozpoczynających się datą urodzenia, którą wskażemy. Pozostałe pięć cyfr jest dobranych losowo. Algorytm nie utworzy ciągu cyfr, który jest już przypisany w rzeczywistości konkretnej osobie. Pozyskany w ten sposób numer możemy wykorzystać np. do testowania aplikacji lub funkcjonalności systemów teleinformatycznych. Generator okazuje się bardzo użytecznym narzędziem w wypadku testowania szczelności zabezpieczeń stron internetowych. Jeśli mamy do czynienia ze stroną, która będzie zbierała dane poufne klientów, jak np. sklep internetowy, wskazane jest, aby przetestować jej bezpieczeństwo wcześniej. W tym celu możemy posłużyć się sztucznym numerem PESEL, uzyskanym dzięki generatorowi. Oczywiście posługiwanie się tego typu numerem do działań, które nie są zgodne z prawem, jest surowo zabronione.
Zmiana numeru PESEL – czy to możliwe?
W pewnych określonych sytuacjach, zmiana numeru PESEL jest możliwa. Dzieje się tak np. wtedy, gdy sąd wyda orzeczenie o zmianie daty urodzenia oraz w wypadku zmiany płci. Wyjątkowo zdarzają się także sytuacje, gdy urzędnik pomylił się w trakcie wprowadzania danych do systemu lub sam został wprowadzony w błąd i posiadał niewłaściwe informacje. Usługa zmiany numeru PESEL jest bezpłatna i trwa maksymalnie trzydzieści dni od daty otrzymania pisma przez adresata.
Jeżeli numer PESEL został nadany na wniosek złożony przed 1 marca 2015r., należy samemu przygotować podanie o jego zmianę. W każdej innej sytuacji wszystkie formalności za osobę zainteresowaną załatwia urząd stanu cywilnego lub urząd gminy. Należy tylko samodzielnie przygotować dokumenty, które potwierdzają prawdziwą datę urodzenia, czy też płeć. Jaki urzędnik składa wniosek o zmianę numeru PESEL za interesanta? W sytuacji, gdy mamy do czynienia ze zmianą płci lub daty urodzenia, robi to kierownik urzędu stanu cywilnego. Gdy w trakcie wprowadzania danych do systemu nastąpił błąd i to on jest powodem przyznania nowego numeru, zmiany tej dokonuje urząd gminy. Jeśli wniosek zaś nadany był przed 1 marca 2015 r., PESEL zmienia Kancelaria Prezesa Rady Ministrów.
